TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

5.1.Siyasi İlişkiler

 Türkiye 16 Aralık 1991 tarihinde Kırgızistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmuştur.  Kırgızistan ile Türkiye arasında imzalanan 29 Ocak 1992 tarihli Diplomatik İlişkilerin Tesisine İlişkin Protokol gereği, T.C.Büyükelçiliği faaliyete geçmiş, Kırgızistan Büyükelçiliği ise, 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara’da faaliyetlerine başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti, Kırgızistan’ın tanınması, uluslararası ve bölgesel kuruluşlara katılması veya işbirliğinin pekiştirilmesi, üçüncü ülkelerin ve uluslararası kuruluşların destek ve yardımlarının sağlanması gibi konularda girişimlerde bulunmuştur. Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Askar Akayev Türkiye’ye ilk resmi ziyaretini diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetleri Devlet Başkanları ile birlikte 1991 yılı sonbaharında gerçekleştirmiştir. Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti arasında, bağımsızlıktan sonra başta Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Bakan düzeyinde olmak üzere çeşitli düzeylerde karşılıklı ziyaretler yapılmış, çeşitli alanlarda ilişkilerin ve işbirliğinin esaslarını düzenleyen pek çok anlaşma ve protokol imzalanmıştır.  İki ülke arasındaki karşılıklı ziyaretler devam etmekte, kurulu mekanizmalar işletilmekte ve ilişkiler her alanda gelişmeye devam etmektedir.

5.2.Ekonomik ve Ticari İlişkiler

 Kırgız Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında 29 Mayıs 1991 tarihinde Ankara’da imzalanan “Ekonomik ve Ticari İşbirliğine Dair Protokol” çerçevesinde başlayan ekonomik ve ticari ilişkiler başlangıç tarihinden bu yana önemli gelişme göstermiştir. Türkiye Cumhuriyeti ve Kırgız Cumhuriyeti Arasında İmzalanan Ticari ve Ekonomik Nitelikli Anlaşma ve Protokoller ●             Ekonomik ve Ticari İşbirliğine İlişkin Protokol ((23 Aralık 1991)●             Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (Bişkek-28 Nisan 1992)●             Karma Ekonomik Komisyon Kurulmasına Dair Anlaşma (Bişkek-1995)●             Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kırgız Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (Ankara-1997)●             Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem Protokolü (14 Ekim 1997)●             Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti Arasında Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme ve Vergi Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşması (Ankara-02 Temmuz 1999)●             Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) II. Dönem Protokolü (13 Nisan 2001)●             Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) III. Dönem Protokolü (14 Mayıs 2003) 

Dış Ticaret

 Kırgızistan ile 1992 yılında 3.2 milyon ABD Doları olan ticaret hacmimiz, 1997’de 57.1 milyon ABD Doları’na ulaşmıştır. Türkiye’nin Kırgız Cumhuriyeti’ne ihracatı 1995-1997 yılları arasında artış eğilimi göstermiş, ancak Rusya Krizi sonucu 1998 yılından itibaren büyük ölçüde gerilemiştir. Söz konusu gerileme 2001 yılında sona ermiş ve 2002 yılında bu ülke ile ticaretimiz hızla yükselmeye başlamıştır. İhracatımız bu dönemde 2001 senesine oranla yüzde 36.5, ithalatımız ise yüzde 149.7 oranında artmış, 2003 yılında ihracattaki artış hız kazanırken, ithalat azalmıştır. İhracattaki artış yüzde 69.6 olarak gerçekleşmiş, ithalat yüzde 32.9 oranında azalmıştır. 2003 yılında Türkiye’nin Kırgızistan’a halı ve plastik ürünler ihracatında büyük bir artış görülmektedir. Bu artış 2004 yılında hız kazanmış ve Türkiye’nin Kırgızistan’a ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 78’lik bir artış göstermiştir. 

Tablo 5.2.1.Türkiye-Kırgızistan Dış Ticareti

Kaynak: www.deik.org.tr 2004 yılı itibariyle Kırgızistan’a ihracatımızdaki başlıca kalemler; halılar, kıymetli taşlar, metaller, plastikler, kazanlar, makineler, mobilyalar, şeker ve şeker ürünleri, elektrikli makineler, örme giyim eşyası, kakao ve kakao müsth. ve özel dokunmuş mensucattır. Başlıca ithalat kalemleri ise; yenilen sebzeler, ham postlar, örme giyim eşyası, yenilen meyveler, yağlı tohum ve meyveler, diğer hayvansal ürünler, adi metallerden aletler, örülmemiş giyim eşyası, ipek ve sentetik suni devamsız liflerdir.

Tablo 5.2.2.Fasıllar İtibariyle Türkiye-Kırgızistan Dış Ticareti (2004)

Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü İnşaat, Taahhüt ve Yatırımlar Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın verilerine göre, 2004 yılının başı itibariyle Kırgızistan’da 13 Türk müteahhitlik firması toplam 330.6 milyon ABD Doları değerinde 19 proje tamamlamışlardır. Bunlar arasında; Manas Enternasyonal Havaalanı, Bişkek Coca-Cola Fabrikası, Hotel Bişkek Pınara ve Bişkek-Oş Karayolu rehabilitasyon projesi bulunmaktadır. Enka, Entes, Sistem, Üçgen ve Garanti-Koza Kırgızistan’da faal olan Türk müteahhitlik firmalarıdır. Türkiye’de Kırgızistan sermayeli 6 firma kayıtlıdır. Bu firmaların toplam sermayesi 345 bin ABD Dolarıdır ve bunun içerisinde yabancı sermaye payı yüzde 74.17’dir. Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın verilerine göre, Kırgızistan’daki Türk yatırımlarının toplam tutarı ise, 2002 yılı itibariyle yaklaşık 75 milyon ABD Doları tutarındadır..  Yatırım alanları arasında otelcilik, gıda ve içecek üretimi, bankacılık, mobilya, çay paketleme, plastik, eğitim ve inşaat bulunmaktadır. -Sistem Mühendislik, Bişkek’te inşaatını 1995’te tamamladığı 4 yıldızlı Hotel Bişkek Pınara için aynı zamanda yatırım da yapmış, otelin yüzde 50 ortağı olmuş ve oteli Kırgız ortağı ile birlikte işletmektedir. -Demir Kyrgyz International Bank (DKIB), Kırgızistan’ın en büyük üç bankasından biri olup, aynı zamanda ülkedeki ilk uluslararası ticari banka olma özelliğini taşımaktadır. 1997 yılında bankacılık lisansını alan DKIB’nin ödenmiş sermayesi 3 milyar ABD Doları olup, hissedarları %70 ile Tasarruf Mevduatları Sigorta Fonu (Türkiye), yüzde 15 ile Uluslararası Finans Kurumu (IFC) ‘dur. -Coca-Cola Bişkek, Anadolu Grubu’nun yüzde 90 hissesine sahip olduğu bir ortak teşebbüsüdür. Diğer ortak ise, Coca-Cola Corporation’dır. Üretim ve şişelemenin yanı sıra firma iki dağıtım merkezi aracılığıyla doğrudan dağıtım da yapabilmektedir. 233 parekende satış nokrasında ürünlerini sunan firmanın Bişkek’teki fabrikası yılda 39 milyon tonluk üretim kapasitesine sahiptir. -Çay üretimi ve paketlemesi konusunda faaliyet gösteren Beta Grubu, Orta Asya cumhuriyetlerinde önemli pazar payına sahiptir. Grup, Kırgızistan’daki ilk yatırımını Bişkek’teki faaliyete geçirdiği paketleme tesisleri ile yapmıştır. 2000 yılında ise Beta Grubu, “Beta Store” isimli bir alışveriş ve “Beta Gourmet” adında bir lokanta ile yatırımlarını çeşitlendirmiştir. -Plaskap firması 1998 yılında Bişkek’te hizmete sokmuş olduğu fabrikada karbonatlı ve karbonatsız içecek şişeleri için plastik kapak üretmektedir. -Kırgızistan’daki diğer Türk yatırımları arasında Çelebi İnşaat’ın PVC ürünleri üretimi ve Burç Ltd.nin et ürünleri işleme tesisleri sayılabilir. Eximbank Kredileri İki ülke hükümetleri arasında imzalanan 28.04.1992 tarihli Mutabakat Zaptı kapsamında National Bank of the Kyrgyz Republic (NBK)e 75 milyon ABD Doları tutarında mal ve proje kredisi açılmış ve toplam 48.13 milyon ABD Dolarlık kullandırım gerçekleştirilmiştir. Geri ödemelerde yaşanan problemler nedeniyle, 43.57 milyon ABD Doları tutarındaki tüm alacaklar konsolide edilerek 2020 yılına kadar geri ödenecek şekilde ertelenmiştir. 2002 yılı Paris Kulübü Protokolü neticesinde, IMF’nin 3 yıllık programı döneminde NBK’nın vadesi gelen 5.13 milyon ABD Doları tutarındaki borcunun 20 yıl süreyle ertelenmesine karar verilmiştir. 10-11 Mart 2005 tarihlerinde Kırgız Cumhuriyeti’nin borçlarının yeniden yapılandırılmasına yönelik toplanan II.Paris Kulübü toplantısında varılan mutabakat neticesinde, NBK’nın 01.03.2005 tarihi itibariyle toplam borcunun ertelenmesine karar verilmiştir. Bu kredi çerçevesinde bugüne kadar, bir otel ve bir trafo merkezi inşası ile zirai ilaçlar, kürk fabrikası için kimyasal madde, mobilya fabrikası makineleri, ekmek fırınları, telekomünikasyon sistemleri, otobüs, minibüs, araba ve haberleşme cihazlarının ihracatının finansmanı sağlanmıştır. Türk-Kırgız İş Konseyi Türk-Kırgız İş Konseyi 25 Aralık 1991 tarihinde Türk-Avrasya İş Konseyleri çerçevesinde kurulmuştur.